¡Foi un pracer!

As alumnas de linguas estranxeiras queremos agradecervos o voso esforzo e todo o aprendido. ¡Rematamos as clases cun moi bo sabor de boca!

Moi Proffesseur

Na última clase da asignatura, despois de reparar sobre todo o aprendido, chegou o momento de reflexionar, unha vez máis, sobre nosotras como profesoras: todo aquelo que queremos ser e o que non. Eu propóñome os seguintes votos:

    Ser clara e coherente, en lo próspero y en lo adverso

    Renovarme e non deixar de aprender, en la riqueza y en la pobreza

    Traballar a motivación, en la salud en la enfermedad

Quero ser clara e facilitarlles en todo o que poida a aprendizaxe aos meus alumnos; coherente nas miñas decisións de avaliación, non cambiar de opinión a metade de curso nin excederme coas excepcións. Quero ter sempre moi en conta todo o que aprendimos con respecto á avaliación porque realmente penso que é un piar fundamental no proceso de aprendizaxe, que ben pode frustrar aos rapaces ou, pola contra, impulsalos ao éxito.

Renovarse o morir. Aínda que sone a tópico, neste caso é totalmente certo. Especialmente no que respecta ás tecnoloxías da información e a comunicación. Debo estar ben enterada das distintas metodoloxías e estratexias, experiencias doutros profesores, preguntar aos propios alumnos sobre as súas necesidades, asistir con frecuencia a cursos de formación, ... e innovar, arriscarme a propoñer e probar cousas novas.

A motivación. Eu que son de corazón brandiño empatizo con facilidade cos demais e espero saber aproveitar esta cualidade para extraer dos meus alumnos as súas necesidades e inquedanzas, e ofrecerlles un ensino estimulante, lúdico e personalizado. A miña gran meta sería poder transmitirlles a gran paixón que sinto pola lingua e a literatura, como o facían algúns bos profesores e conseguían así que quedásemos abraiados durante as súas clases.

Debate: ¿demasiados deberes?

Cada vez que vexo este vídeo se me poñen os pelos de punto ao ver aparecer aos nenos detrás da cortina. Pero, ¿realmente os nenos están tan sobrecargados de traballo? No debate final do curso no que nos reunimos os dous grupos de linguas estranxeiras con Ana e mais Luz, compartimos a nosas distintas percepcións e experiencias. Algunhas compañeiras recordaban os anos de instituto con angustia e con esa sensación de non ter en absoluto tempo para descansar. Eu, pola contra, penso que este vídeo é unha esaxeración aínda que si creo que pode ser que en outros centros a experiencia poida ser distinta da miña.

Considero necesario o traballo extraescolar e que forma unha parte imprescindible da aprendizaxe: cada día, os nenos, deben fixar todo o aprendido pola mañá para que o día seguinte poidan seguir o ritmo e continuar aprendendo máis. Por suposto, dun modo sensato e responsable; os profesores non podemos olvidar que teñen máis materias aparte da nosa.

Non obstante, si hai algunhas cousas coas que estou de acordo co vídeo e que me parecen criticables. Nas vacacións de verán unicamente teñen que seguir traballando aqueles que non o fixeron o suficiente durante o curso e suspenderon; pero as de Nadal e Semana Santa, especialmente estas útlimas, así como as pontes, os alumnos rara vez as poden destinar ao descanso. Pola contra, os profesores aproveitan para cargalos de traballos e exames á volta. Penso que para que os rapaces poidan rendir plenamente durante o curso é necesario que de vez en cando disfruten de tempo para descansar e desconectar, porque se non, terán que facelo en plena semana. E as fins de semana tamén deben ser para eles.

Outra cousa que tamén lembro moi fastidiosa era o reparto de datas para os exames: tódolos profesores querían aproveitar para examinar ata o último minuto da materia e o resultado era que nos últimos tres ou catro días do cuatrimestre tiñamos tódolos exames á vez, chegando a ter tres nun mesmo día. Paréceme unha locura. Non é necesario examinar a materia para asegurarse de que a reteñan; debemos priorizar intereses e vexo máis importante que os rapaces acudan ben preparados aos exames, sen ataques de nervios nin bloqueos ante tal acumulación de probas. É deber dos profesores consensuar as fechas dunha maneira lóxica e ordeada.

Dito esto, tamén quero poñer énfase noutro aspecto importante e influinte neste agotamento e que no vídeo non se menciona, que é o desbordamento de actividades escolares ás que acuden hoxe en día os rapaces. Cando eu era pequena, os meus pais so nos deixaban ao meu irmán e a min acudir a dúas: natación e a que nós elexiramos, e así eu tiven que ir elexindo entre ximnasia rítmica, debuxo, baile e patinaxe, porque todo non o podía facer. Pero agora, fruto da cultura consumista, fruto tamén do interés dos pais por telos ocupados, os rapaces acuden cada día a distintas actividades e clases extra que, loxicamente, agotan aos rapaces e lles restan tempo de traballo.

En resumo e conclusión, como futura docente afirmo que mandarei traballo para casa aos meus alumnos, unhas veces máis e outras menos, pero intentarei ter en conta tamén as súas necesidades de descanso así como as obrigas que poidan ter con outras asignaturas. Unha compañeira mencionou a posibilidade de introducir un taboleiro de deberes na clase, de maneira que os profesores sexan máis conscientes do traballo que teñen os seus alumnos; paréceme unha boa idea, sempre e cando os das primeiras horas non caigan no erro de ocupar eles todo.

Debate: características dun bo profesor

Estos últimos anos estudiei filoloxía española, un grado que me namorou dende o primeiro curso e co cal disfrutei cada asignatura, apaixoada entre a lingua e a literatura. Adoraba calquera temario, dende a literatura medieval ata as vanguardias, dende a fonoloxía ata a pragmática. Pero se disfrutei tanto da carrera foi, en gran medida, gracias a que tiven excelentes profesores. Pola contra, se volvemos á máquina do tempo e retrocedo uns anos máis, sitúome na secundaria e o meu cúmulo de sensacións é máis contradictorio. A moitos dos profesores nin sequera os lembro; algúns fixéronmo pasar verdadeiramente mal, e, afortunadamente, outros deron luz e marcaron positivamente aqueles anos de adolescencia nos que era tan difícil conectar co mundo dos adultos.

Sempre fun unha alumna obediente, respetuosa e traballadora. Non obstante, tamén arrastrei como estudante dúas pequenas sombras ou defectiños que son o "estar pero non estar" (hai un galego na lúa!) e a charlatanería. Son unha persoa tremendamente despistada, tanto cando estou reunida e pasándoo ben, como, máis aún, cando algo me aburre. Por eso, en clase, co paso do tempo, a experiencia ensinoume a tomar algunhas medidas e pequenos trucos para non perder o fío das explicacións (por exemplo, tomar apuntes de absolutamente todo o que se di, sexa ou non pertinente). Sen embargo, bolígrafo en man e folios preparados para a redacción, había algunhas asignaturas (por certo, bastante dispares: bioloxía, latín e antropoloxía) nas que recordo con emoción cómo me negaba a seguir o mesmo ritual de sempre; observaba atentamente aos meus profesores, o seu sorriso, a súa expresión corporal, disfrutaba escoitando cada palabra, a súa xuntura tonal, e por nada do mundo quería perderme nin un momento daquel espectáculo escribindo. Soamente necesitaba sentarme, abrir ben os ollos e mailos oídos, e atender. E agora que me estou preparando para ser unha futura (boa) profesora de español, penso: ¿qué superpoderes tiñan aqueles docentes, que conseguían absorberme durante cincuenta minutos?

Asignaturas, edades e sexos diferentes, pero todos eles compartían unha serie de características. En primeiro lugar, mostrábanse como persoas humanas (valga a redundancia); quero dicir que entraban por clase e saudaban alegres ou expresaban quexumbrosos que tiñan un mal día, pero igualmente se preocupaban por nosotros; eran naturales, humildes, e tratábannos con respecto, sen prexuizosantiadolescentes; creaban un entorno cálido no que calquera comentario era benvido, ningunha duda era tonta, mostraban simpatía e interés por nosotros; eran ese tipo de referentes aos que te atreverías a consultar calquera problema. Traían a lección preparada de casa e conseguían ligar calquera tema coa nosa realidade e os nosos intereses; nestas clases non so se falaba de células, declinacións ou o home das cavernas, senón que traballaban en nosotros un pensamento crítico e todo se relacionaba coas grandes preocupacións humanas e as curiosidades da vida. Se era necesario pararse máis sobre un tema, facíase, e non se molestaban por ello. E, sobretodo, creo que o que máis me enganchaba era a paixón, a paixón que transmitían polos seus coñecementos e a paixón por compartilos con nosotros. Como comecei dicindo ao comezo de esta reflexión, adoro a lingua e a literatura, e oxalá algún día poda compartir e transmitir aos meus alumnos toda a beleza, a utilidade e a maxia que sinto ao traballar este tema, así como servirlles de guía e apoio sempre que o necesiten.

Benvidas a CLIL

Nunha das clases con Ana sumerxímonos no mundo CLIL ou AICLE. ¿Que queee? Aprendizaxe Integrada de Contenido e Lingua Estranxeira, isto é, a impartición de materias nunha lingua estranxeira. Sempre defendín que cando mellor se aprende unha lingua é cando esta pasa de ser un fin a ser un medio. Todos coñecemos a alguén que marchou uns meses a practicar inglés a Dublín e volveu cun nivel moito máis elevado que o que obtería nese mesmo tempo nunha academia en Vigo. ¿E por que? Porque alí a lingua, como dicía, deixou de ser un obxecto de estudo para ser un medio: un medio para relacionarse, para socializar, para facer a compra, para ir ó medico, para traballar, ... e, coma quen di, a necesidade fai o órgano. E de aquí que agora tódolos libros de texto incorporen simulacións de situacións nas que te poderías atopar no teu día a día.

Pois ben, o método AICLE propón o estudo dunha materia (matemáticas, bioloxía, historia, etc., calquera que non sexa outra lingua) nunha lingua estranxeira. Desta maneira, a lingua deixaría de ser un fin (con tódalas connotacións negativas que esto implica), non sería avaliada (¡fora presións!), e ampliaríamos o número de horas adicadas á súa práctica, especialmente á competencia oral (esa gran olvidada). ¡Parece que todo son beneficios! Os resultados obtidos en centros do Pais Vasco e Cataluña foron positivos, pero tamén é certo que os datos non son moi representativos xa que os alumnos sometidos a este programa eran os que xa tiñan de antemán un bo nivel nesa lingua estranxeira; cabería probar en que medida beneficiaría o nivel tanto en alumnos aventaxados como en aqueles que non teñan unha boa base.

Para a lingua estranxeira está claro que nunca están de máis unhas horiñas extra de práctica, pero, ¿e para a materia en concreto? Un posible inconvinte sería a ralentización ou escasa preparación na materia principal que se imparte. Tamén podería acontecer, por exemplo, que nunha asignatura coma xeografía os alumnos aprendesen o vocabulario específico en inglés (por exemplo) pero non na súa lingua materna, e que este feito a longo plazo puidese levar a un empobrecemento do noso idioma pola perda de termos propios a cambio de estranxeirismos. Todo é posible.

Outro problema é a preparación do profesorado. Actualmente, o mecanismo funciona con profesores aos que soamente se lles esixe un nivel na lingua estranxeira de B1 ou B2 (en función da cantidade de materia que se imparta nesta lingua), e ofréceselles un curso específico que conta cunha estadía no estranxeiro. ¿Un B1 é suficiente como para impartir unha clase con soltura e resultar un bo referente de falante para os alumnos? Por suposto que non. E un curso duns meses tampouco consegue que alguén se volva competente nunha lingua estranxeira.

Aínda así, sopesando os beneficios evidentes frente ás posibles contrariedades, sego opinando que me parece un fantástico método para mellorar as competencias dos nosos alumnos en linguas estranxeiras. Quizás o primeiro aspecto no que tocaría traballar sería nesa selección do profesorado e a súa preparación, xa que de non ser a correcta podería tirar moito traballo pola borda, así como estudar a posibilidade de ofrecerlles máis horas para as súas clases xa que, como dixen, o feito de impartir a materia noutra lingua supón a necesidade de máis tempo.

O que necesito para aprobar fronte ao que necesito para saber

Todos estamos de acordo en que como realmente se demostra a destreza dunha lingua é na oralidade, ao falar, ao manter unha conversación. O nivel de soltura, de comprensión, a correcta pronunciación, o coñecemento da pragmática. Eso é para nós, como seres sociais, o máis importante. Pero, ¿realmente é o máis importante, ou é que inconscientemente, como é a última das destrezas que se adquire, elexímola porque con ela van incluidas tamén as competencias escritas? Pode que este feito nos leve lixeiramente a engano ao afirmar que a competencia oral é a máis importante, pero se tivésemos que elexir entre saber falar ou saber ler e escribir nunha lingua estranxeira, todos, ou a meirande parte da poboación mundial, elexiríamos poder conversar. Isto é porque queremos a lingua para socializar, e a nosa principal forma de relacionarnos é en persoa, mediante a fala. De feito, ata o século pasado había todavía un alto grado de analfabetismo na poboación e, sen embargo, isto non lles suponía o mesmo inconvinte que podería xerar nacer sordomudo. Certo é que agora, coas novas tecnoloxías, dise que as relacións estanse dixitalizando e mediante resursos como as redes sociais e as mensaxes instantáneas botamos man das competencias escritas, pero ainda así, sego a pensar que preferimos a oralidade.

Pois ben, tras esta pequena reflexión acerca das nosas preferencias á hora de aprender unha segunda lingua, agora lanzo unha pregunta: ¿e que é o que nos ensinan na escola, nos doce anos que estudamos inglés? Pois maioritariamente, a competencia escrita, así como nocións abstractas de gramática e sintaxe. ¡Como non nos imos frustrar, se despois de tanto tempo non nos ensinan a falar! Está claro que é necesario un cambio, e dende hai uns anos xa se está tratando de conseguilo, especialmente nas academias. ¿E por que non na escola? Pola necesidade de avaliación.

Cada curso, os profesores de linguas estranxeiras vense na obriga de ter que avaliar aos seus alumnos mediante unha cifra numérica. Por costume e tradición, esa cifra correspóndese cos resultados dun exame escrito (ou varios), e todo o que o alumno demostrara de forma oral nas clases ao longo do curso unicamente incide nesa cifra para redondear os decimais. ¿Cal é o obxectivo? Que os rapaces aprendan inglés. ¿Como medimos se o obxectivo se cumple? Mediante exames. ¿Que avaliamos nos exames? A competencia escrita e lectora. Por tanto, a docencia vai destinada a desenvolver estas destrezas, descuidando as orais, que non son avaliadas.

Deixando de lado o debate de que forma é a adecuada para avaliar a aprendizaxe (exames finais frente ao traballo continuo), vemos que o sistema de avaliación é o que xerarquiza e prioriza as destrezas escritas frente ás orais, e por eso tras tantos anos e máis anos de estudo non sabemos falar inglés. Penso que unha posible solución sería replantexar a metodoloxía didáctica: por un lado, eliminaría os exames, que nesta materia so serven para crear tensión e condicionar a aprendizaxe; por outro lado, invertiría máis tempo en avaliar as competenciais orais e, por tanto, en traballalas. Unha asignatura tan dinámica como é aprender unha lingua estranxeira ofrece infinitas posibilidades de actividades avaliables de carácter práctico, para calquera das catro destrezas e de forma integrada.

Actividade a partir dunha foto

A miña compañeira Lara e mais eu propoñemos unha actividade dirixida a alumnos do segundo ciclo da E.S.O (3º y 4º). A idea é chegar a clase e proxectar esta imaxe (supoñendo que o colegio dispón de material tecnolóxico; de non ser así, imprimiriamos un pequeno póster e o colocariamos no encerado).

Unha vez exposta a imaxe, presentamos o tema: “encántame o deporte, intento practicar algún entre 3 e 4 veces por semana. Moitos de eles requiren dalgún instrumento particular para poder realizalo. ¿Que deportes practicades vos? E se non practicades ningún, ¿cal vos gustaría practicar? E se non vos gusta o deporte, expoñede o motivo. En parellas ídesvos facer estas preguntas”.

Deixámoslles tempo suficiente para que dialoguen (10 min) e avisámoslles de que deben prestar atención ás respostas obtidas xa que despois terán que recollelas nunha folla e compartilas co resto da clase, para que estes intenten adiviñar de quen se trata.

Con esta actividade pretendemos que os alumnos falen sobre un tema que lles pode interesar, co cal estén familiarizados e forme parte da súa realidade. Tamén practican o diálogo dunha forma espontánea, a formulación de preguntas, o vocabulario dos deportes, as estructuras “me gusta, no me gusta, me aburre, lo odio…”; pensamos que se trata ademais dun bo exercicio de argumentación, e pedímoslles que o recollan por escrito para que fixen mellor os conceptos e vocabulario aprendido.

Por último, a parte de adiviña e recoñecemento é un momento no que podemos ter a toda a clase atenta e entretida xa que podería considerarse un xogo no que eles son os protagonistas; coma un ¿Quién es quién? pero feito a partir deles mesmos e coas súas actividades favoritas.

    Unha pequena ampliación

Podería ser unha boa idea introducir un pequeno paso: ocórreseme que para espertar a súa curiosidade, antes de iniciar o traballo en parellas vou abrir o tema proxectando (ou pegando no encerado) fotos nas que saio eu practicando distintos deportes: unha foto cunha raqueta de tenis nunha pista, outra cunha pelota de baloncesto nunha cancha, outra facendo senderismo e, por último, unha patinando. Aos alumnos lles resultará gracioso ver á súa profesora fora do papel de maestra e practicando deporte, e esto animaralles a participar e a ir practicando parte do vocabulario que necesitarán para a actividade que vén a continuación.